Ewentualna psychoterapia poprzedzona jest zawsze konsultacją / 90 – 120 minut /, której celem jest uzyskanie wstępnej orientacji w charakterze zgłaszanych problemów. Następnie, o sposobie rozumienia przeze mnie tych trudności i ich podłoża, osoba zgłaszająca się na konsultację zostaje poinformowana wraz z ofertą konkretnej, dostosowanej do natury problemów, formy pomocy. W przypadku psychoterapii proces poznawania pacjenta i specyfiki zgłaszanych przez niego problemów jest oczywiście dłuższy, jednak zazwyczaj kilka pierwszych sesji pozwala uzyskać podstawową orientację. Kolejnym ważnym krokiem jest ustna umowa pomiędzy pacjentem a terapeutą, w której strony zgadzają się na przestrzeganie określonych zasad w trakcie terapii, to tzw. kontrakt terapeutyczny, zawierający także jasno sformułowany, możliwy do zrealizowania, akceptowany przez obie strony cel terapii. Dopiero więc, gdy pacjent aprobuje wszystkie powyższe ustalenia można tak naprawdę zająć się terapią, co nie oznacza, że nie trwa ona od samego początku pierwszego spotkania.

Konsultacja – wywiad diagnostyczny w podejściu ISTDP jest integralną częścią terapii. Bywa nawet, że kilkugodzinne spotkanie stanowi poważny krok w kierunku rozwiązania problemu. Pacjent ma okazję zobaczyć na własne oczy, najczęściej po raz pierwszy w życiu, działające tu i teraz strategie obronne, których bezwiedne, nawykowe używanie powoduje jego trudności zgłaszane terapeucie. Strategie te często są utrwalone na poziomie charakteru stając się sztywną, nieadaptacyjną strukturą tzw. „zbroją charakteru”. Ponieważ funkcjonujemy tak od zawsze – obrony formują się we wczesnym dzieciństwie – jesteśmy przekonani, że tacy właśnie jesteśmy. Odrzucając podczas terapii ten obronny gorset, pacjent podważa to, co dotychczas uważał za swój charakter i zaczyna odkrywać siebie na nowo, docierając do osoby, która kryła się pod grubą warstwą obron. To niezwykłe doświadczenie. Transformacji ulega osobowość pacjenta. To oczywiście ambitny plan. Jednak zdecydowana większość osób zgłaszających się na terapię przeżywa trudności wynikające z działania bardzo głęboko utrwalonych charakterologicznych obron, których nie są świadomi. Bez uwolnienia się od nich nie ma mowy o rzeczywistej zmianie, możliwy jest jedynie psychologiczny retusz, krótkookresowe polepszenie samopoczucia, co jest nierzadko mylnie traktowane jako pozytywny trwały efekt terapii.